Wkład polski socynian
w rozwoju kultury umysłowej Europy w XVI
i XVII wieku
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Al. Racławickie 14, 20-950 Lublin
Katedra Historii Filozofii Nowożytnej i Współczesnej
przeczytaj więcej
Cel i znaczenie projektu
CEL
Niniejszy projekt ma na celu ukazanie wpływu polskich socynian na rozwój europejskiej kultury umysłowej XVI i XVII wieku. Ponadto ma pokazać, że (a) początki nowożytnych idei były bardziej zróżnicowane niż można przypuszczać, i że (b) polskie środowiska umysłowe (filozoficzne, polityczne i teologiczne) nie tylko były wówczas otwarte na idee napływające do Polski z Zachodu, lecz miały również oryginalny wkład i pozytywny wpływ na rozwój zachodniej kultury intelektualnej.
Zwykle w opracowaniach historycznych i historycznofilozoficznych dotyczących początków ery nowożytnej nie bierze się pod uwagę tego, co działo się poza Europą Zachodnią. W konsekwencji kreślony obraz genezy naczelnych idei, które złożyły się na ideową tożsamość wieku XVI i XVII jest niepełny i daleki od tego, czym naprawdę było ówczesne życie umysłowe.
POLSKA TOLERANCJA
Należy podkreślić fakt, że Polska XVI wieczna była krajem o niezwykle szerokim zakresie tolerancji, co znalazło potwierdzenie w Konfederacji Warszawskiej z 1573 roku. Tymczasem w literaturze zagranicznej brakuje szerzej zakrojonych badań ukazujących możliwe źródła, z których wywodziły się zasady „polskiej tolerancji”. Niniejszy projekt badawczy oparty na połączniu badań nad polską myślą filozoficzną i społeczną z globalną charakterystyką narodzin ery nowożytnej pozwoli na wyjaśnienie na czym polegała specyfika „polskiej tolerancji” i równocześnie pozwoli na spopularyzowanie polskich idei, które są wciąż słabo i stosunkowo ogólnikowo znane w literaturze światowej.
udział polskiej myśli filozoficznej
Warto zwrócić uwagę, że piśmiennictwo światowe posiada wiele opracowań monograficznych na temat wczesnej filozofii nowożytnej. Mało jest natomiast opracowań, które prezentowałaby udział polskiej myśli filozoficznej. Poprzednie pokolenia polskich badaczy (z PAN, UW, UJ, KUL, UŚ) zrobiły wiele, gdy chodzi o opis dziejów polskiej filozofii. Niestety niewiele z tych prac zostało wówczas przełożonych na języki obce i w związku z tym w niewielkim stopniu wpłynęło na piśmiennictwo zagraniczne.
Wobec takiego stanu rzeczy nie jest zaskoczeniem, że słuchacze studiów historycznofilozoficznych na uniwersytetach zachodnich nie wiedzą praktycznie nic o roli, jaką w kształtowaniu się nowożytnej myśli odegrali myśliciele polscy lub pochodzący z Polski.
Zadania projektu
Nadrzędnym zadaniem projektu jest po pierwsze, omówienie oraz ocena dorobku polskich socynian i po drugie, pokazanie, że wnieśli oni trwały wkład nie tylko do skarbca polskiej kultury narodowej, lecz także do kultury europejskiej, przygotowując grunt pod szeroko rozumiane europejskie Oświecenie. W ramach projektu zwrócimy uwagę na to, że polscy socynianie odegrali kluczową rolę w formowaniu zasadniczych idei, które stały typowe dla wielkiej filozofii nowożytnej wieku XVII i XVIII. Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że z wszystkich zjawisk kultury umysłowej Polski wieku XVI i XVII socynianizm zyskał w Europie Zachodniej rozgłos najszerszy. Pomimo to, oryginalne osiągnięcia tej myśli pozostają nadal w cieniu znacznie lepiej znanych obecnie koncepcji, które zdradzają ślady inspiracji socyniańskiej, a niekiedy wprost powtarzają argumenty wypracowane wcześniej przez socynian.
Dzięki pracy polskich historyków, zwłaszcza profesora Zbigniewa Ogonowskiego, Ludwika Chmaja, Janusza Tazbira, Lecha Szczuckiego, Juliusza Domańskiego poznaliśmy wiele szczegółów na temat dziejów i doktryny polskich socynian. Ich drobiazgowe i zasługujące na najwyższe uznanie prace nie przedostały się jednak do świadomości zachodnich badaczy. Stąd myśl socynian i jej wkład w rozwój myśli europejskiej pozostaje nadal słabo znany. Za pośrednictwem zaplanowanych w ramach niniejszego projektu publikacji anglojęzycznych chcemy przywrócić socynianom należne im miejsce w historii europejskiej myśli filozoficzno-teologicznej.
Między innymi zwrócimy uwagę na to, że myśl polskich socynian miała charakter prekursorski, a wiele ze sformułowanych przez nich argumentów dotyczących m. in. tolerancji religijnej, relacji pomiędzy rozumem i wiarą zachowuje nadal swoją aktualność. Na podstawie analizy m.in. Traktatu teologiczno-politycznego Spinozy, Demonstraciones Catholicae Leibniza, Listów o tolerancji Locke’a i Commentaire Philosophique Bayle’a spróbujemy wykazać, że wiele ważnych tez filozoficznych, teologicznych i politycznych zawartych w tych pismach ma rodowód socyniański lub jest wynikiem polemiki z rozmaitymi poglądami socynian.
kontakt
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Al. Racławickie 14, 20-950 Lublin
Katedra Historii Filozofii Nowożytnej i Współczesnej
prof. dr hab. Przemysław Gut
przemyslaw.gut@kul.pl